روش‌های مختلف خلاصه کردن
برای اینکه خلاصهنویسی کنید، تنها یک ابزار مجزا لازم دارید، و آن هم دفترچه یادداشت است. برای یک خلاصهنویسی خوب، شما باید تمام خلاصه‌های یک درس را در یک دفترچه یادداشت کنید و از خلاصهنویسی در برگه‌های پراکنده و بدون صحافی خودداری نمایید؛ زیرا با گذر زمان، حجم یادداشتها افزایش خواهد یافت و ترتیب آنها به هم خواهد خورد و یافتن و مرتب کردن آنها زمان و انرژی زیادی می‌طلبد و کاری خسته کننده خواهد بود. خلاصهنویسی، شامل فنون مختلف یادداشتبرداری، حاشیه‌نویسی، خط کشی زیر جملات، دستهبندی و علامت‌گذاری می‌شود که، بسته به شرایط و نوع مطالعه، می‌تواند مختلف بوده و حتی برای یک
درس، موارد متعددی را شامل شود.
۱- علامت گذاری
بهترین فن مطالعه، درگیر شدن با مطلب یا به اصطلاح، مطالعه فعال است. علامت‌گذاری، سریع‌ترین روش برای انجام یک مطالعه فعال است، و البته نکات مهم را نیز مشخص می‌کند. زمانی که مطلبی را مطالعه می‌کنید، در جایی که برایتان سؤال باقی می‌ماند و مطلب را کامل متوجه نمی‌‌شوید، از علامت سؤال (؟) استفاده کنید و کنار آن مطلب علامت بزنید، و هر جا احساس نمودید که مطالب، سؤال‌خیز بوده و در آن به نکته مهمی اشاره شده است علامت تعجب (!)، و جایی که به یک کلمه یا عبارت کلیدی برخوردید دور آن را خط بکشید، و پاراگراف‌های مهم را با علامت ضربدر (×) مشخص کنید. به طور کلی، هنگام مطالعه، استفاده از علامت گذاری، سرآغاز خوبی برای مطالعه دقیق و فعال است. دقت داشته باشید که در استفاده از علامت‌ها و انتخاب جملاتی که خط کشی می‌‌شوند، زیاده‌‌روی نکنید؛ چرا که در مطالعه های آتی حوصله‌‌تان سر می‌رود.
۲- خط کشیدن زیر مطالب مهم
یکی از شیوه‌هایی که در خلاصهنویسی به کار می‌رود، خط کشیدن زیر مطالب مهم است. معمولاً این روش در میان بیشتر دانش‌آموزان و داوطلبان، از محبوبیت خاصی برخوردار است؛ زیرا هم راحت‌تر از یادداشت برداری است و هم داوطلب احساس می‌کند که مطالب مهم را بدون کمترین تغییری خلاصه کرده است. برای خط کشیدن زیر مطالب مهم، بهتر است که از خودکارها، مدادها یا ماژیک‌های رنگی استفاده کنید؛ مثلاً مطلب بسیار مهم را با یک رنگ، مطالب کمتر مهم را با رنگ دیگر، و یا مطالب هر فصل یا موضوع را با رنگی خاص خط بکشید. انجام این کار باعث می‌شود تا هم مطالب، بیشتر در ذهن شما باقی بماند و هم در کارتان تنوع بیشتری داشته باشید و زود خسته نشوید.
در خلاصهنویسی به روش خط کشیدن زیر مطالب، باید توجه داشته باشید با وسواس اینکه ممکن است مطلبی از قلم بیفتد، زیر همه مطالب را خط نکشید؛ زیرا در غیر این صورت، حاصل کار، صفحه‌ای پر از خط در زیر جملات می‌شود و موجب یادگیری بیشتر شما هم نمی‌شود. اگر شما در هر صفحه، زیر مطالب زیادی را خط بکشید، احتمال کاهش یادگیری وجود دارد و نشانه این است که این شیوه را جانشین توجه واقعی به مطلب و برگرداندن مطلب به زبان خود کرده‌اید. چیزی که در این عمل باید مدّ نظر قرار دهید و زیر آن را خط بکشید، اطلاعات مهم، مانند نتیجه‌گیری‌های کلی، تعریف‌های اساسی و جمله‌های اصلی، که وظیفه آنها توضیح و تشریح نکات است، جملات کلیدی، نکات تستی و … است؛ بدون اینکه به اندیشه اصلی مطلب خدشه‌ای وارد آید.
۳- حاشیه‌نویسی
یکی از کارهای مهمی که در خلاصهنویسی می‌توانید انجام دهید این است که حاشیه‌نویسی کنید. حاشیه‌نویسی، با هدف انتقال مجموعه‌ای از مطالب مهم و خلاصه شده از متنی است که شما مطالعه کرده‌اید. در حاشیه‌نویسی، می‌توانید کلیدی ترین جمله هر پاراگراف را استخراج کرده و آن را به زبان خودتان در حاشیه کتاب یا جزوه یادداشت کنید. برای انجام این کار، در پایان هر پاراگراف از خودتان بپرسید که این پاراگراف قصد داشت چه مطلبی را به من بیاموزد و آن را در یک جمله و با زبان خودتان، نه به صورت کتابی، بیان کرده و یادداشت نمایید؛ به علاوه، می‌توانید سؤال، انتقاد یا هر مطلب دیگری را، که مربوط به همان موضوع باشد و در جای دیگری خوانده‌اید، حاشیه‌نویسی کنید. این فرآیند به تمرکز فکر، دقت، حفظ و یادگیری بهتر شما کمک می‌کند.
۴- دستهبندی
یکی دیگر از روش‌های مهم خلاصهنویسی، دستهبندی است. استفاده از این روش، برای مباحثی مانند تاریخ ادبیات یا احادیث درس دین و زندگی، که شامل دسته‌‌ها و طبقه‌‌بندی‌‌های مختلف هستند، بسیار مفید است. روش کار نیز به این صورت است که مطالب مختلفی را که بتوان در یک دسته قرار داد، یک جا می‌نویسیم و آنها را دستهبندی می‌کنیم؛ به عنوان مثال، در این روش می‌شود که شاعران را بر حسب قرن، یا احادیث را بر اساس اشخاص، دستهبندی نمود.
۵- یادداشتبرداری
اصلی‌‌ترین نوع خلاصه نویسی، یادداشتبرداری است که می‌تواند کمک بسیار مؤثری به یادگیری طولانی مدت و همین طور صرفه‌جویی در وقت شما نماید. یادداشتبرداری، عبارت است از برداشت کلیدی‌‌ترین مفاهیم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌ای جداگانه به شیوه‌ای خاص که در مرورهای آتی کارایی داشته باشد. هر برگه یادداشتبرداری شده، باید دارای دو ویژگی مهم باشد:اول اینکه باید خلاصه و کلیدی باشد؛یعنی آنچه را که یادداشت می‌کنید، باید حجمی بسیار کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است، داشته باشد. دومین ویژگی یادداشتبرداری، تداعی‌گر بودن یادداشت‌‌هاست؛ یعنی باید بتواند همه آنچه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشته است، به شما انتقال داده و یادآوری نماید؛به بیان ساده، یادداشتها باید مفید، اما مختصر باشند.
